Mirasın Paylaşılması ve Aynen Taksim

TMK m.642 Uyarınca Mirasın Paylaşılması: Hukuki Çerçeve ve Uygulama

Giriş

Türk Medeni Kanunu’nun 642. maddesi, miras hukukunda mirasın paylaşılmasına ilişkin temel düzenlemeyi içermektedir. Bu madde, mirasçılara miras ortaklığını sona erdirme ve miras paylarını bireysel malvarlıklarına aktarma hakkı tanır. Mirasın paylaşılması, yalnızca mirasçıların iradeleriyle değil, anlaşmazlık halinde mahkeme eliyle de gerçekleşebilir.

TMK m.642’nin İçeriği

Kanuna göre “Mirasçılardan her biri, sözleşme veya kanun gereğince ortaklığı sürdürmekle yükümlü olmadıkça, her zaman mirasın paylaşılmasını isteyebilir. Her mirasçı, terekedeki belirli malların aynen, olanak yoksa satış yoluyla paylaştırılmasına karar verilmesini sulh mahkemesinden isteyebilir” (TMK m.642). Böylelikle kanun koyucu, miras ortaklığının geçici bir hukuki birlik olduğunu ve esas amacın mirasın paylaşılması yoluyla sona erdirilmesi gerektiğini ortaya koymuştur.

Paylaşma ve Paylaştırma Ayrımı

Öğretide mirasın “paylaşılması” ile “paylaştırılması” kavramları arasında fark olduğu belirtilmektedir. Mirasçıların kendi aralarında oybirliği ile anlaşmaları halinde “paylaşma”dan; anlaşmazlık durumunda sulh hukuk mahkemesinin müdahalesi ile yapılan işlemlerde ise “paylaştırma”dan söz edilmektedir. Bu ayrım, TMK m.642’nin uygulamada doğurduğu en önemli sonuçlardan biridir.

Aynen Paylaşma İlkesi

Kanun koyucu, mirasın paylaşılmasında öncelikli kural olarak “aynen paylaşma” ilkesini benimsemiştir. Buna göre terekedeki mallar mümkünse bölünerek mirasçılar arasında dağıtılır. Ancak aynen paylaşma mümkün değilse, satış yoluyla paraya çevrilir ve elde edilen bedel paylaştırılır. Özellikle taşınmaz malların bölünemezliği sebebiyle uygulamada satış yoluna sıklıkla başvurulmaktadır. Mirasçılardan birinin aynen taksim istemesi, bu yolun önceliklendirilmesi için yeterlidir.

TMK m.642/2:
Her mirasçı, terekedeki belirli malların aynen, olanak yoksa satış yoluyla paylaştırılmasına karar verilmesini sulh mahkemesinden isteyebilir. Mirasçılardan birinin istemi üzerine hâkim, terekenin tamamını ve terekedeki malların her birini göz önünde tutarak, olanak varsa taşınmazlardan her birinin tamamının bir mirasçıya verilmesi suretiyle paylaştırmayı yapar. Mirasçılara verilen taşınmazların değerleri arasındaki fark para ödenmesi yoluyla giderilerek miras payları arasında denkleştirme sağlanır.

Emsal: YARGITAY Hukuk Genel Kurulu Esas No: 2017/14-1753 Karar No: 2020/279 Karar Tarihi: 10-03-2020; “TMK’nın 642. maddesinin gerekçesinde, uygulamada terekede yer alan degerlerin her birinin ayrı ayrı ele alınması nedeniyle aynen paylaşılmasının mümkün olmadıgı, bunun da taşınmazların el değiştirmesine ve mirasçıların mirasbırakanın terekesinden uzaklaştırılmasına sebep olduğu, bu nedenle hâkime istem hâlinde terekenin tamamının aynen parçalara bölerek karar verebilme imkânının getirildiği seklinde açıklanmıştır. Kanun koyucunun bu hükmü getirmekteki amacı, öncelikle aynen taksim isteyen mirasçılar arasındaki paylaşma konusundaki ihtilafın en uygun biçimde çözümlenmesi ve taşınmazların degerleri arasında fark bulunması hâlinde gereğinde fark ödetmek yoluyla, denkleştirmenin saglanmasıdır. Ayrıca payların özgülenmesinde mirasçıların anlaşması asıl olup, anlaşamazlarsa kura çekilecektir. Bu yolla aynen taksimi gerçekleştirme olanağı olan mallar üzerinde mahkemenin ortaklığı ve uyuşmazlığı sürdürecek, sonuçta mirasçıları satısa zorlayacak bir yöntemi benimsemesi olanaklı olmadıgı gibi, açıklanan yasal düzenlemelere de aykırı olacaktır (Hukuk Genel Kurulunun 27.04.2011 tarihli ve 2011/6-55 E., 2011/222 K. sayılı kararı).
17. Yukarıda da ifade edildiği üzere ortaklığın giderilmesi davaları, tarafların hem davacı hem de davalı durumda olduğu iki taraflı davalardandır. İki taraflı davalar arasında sayılmaları sebebiyle, yargılama esnasında davacı ve davalı tarafın hakları ve talepleri aynı sekilde ele alınmalıdır. Davacının satış talebine karsılık davalı aynen taksim isteminde bulunmuşsa, yapılan inceleme sonucunda aynen taksim mümkün olmadıgı zaman davacının talebine uygun sekilde malların satış suretiyle ortaklığın giderilmesine karar verilebilmektedir.”

Kısmi Paylaşma Davası

TMK m.642 yalnızca terekenin tamamının değil, belirli malvarlığı unsurlarının da paylaşılmasına olanak tanır. Bu düzenleme mirasçıların ihtiyacına uygun esnek bir çözüm sunar; ancak kısmi paylaşma talebi, diğer mirasçıların tamamının paylaşma istemesi halinde mirasın tümünün paylaştırılmasıyla sonuçlanabilir.

Yetkili Mahkeme

Mirasın paylaşılması davalarında görevli mahkeme Sulh Hukuk Mahkemesi’dir. Yetki bakımından ise miras bırakanın son yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir (HMK m.11; TMK m.576). Bu düzenleme kamu düzenine ilişkin olduğundan taraflar arasında aksi kararlaştırılamaz.

Hukuki Nitelik

Mirasın paylaşılması davasının hukuki niteliği öğretide tartışmalıdır. Kimi yazarlar davayı tespit davası, kimileri eda davası, kimileri ise yenilik doğuran dava olarak nitelendirmektedir. Ancak baskın görüş, mirasın paylaşılması davasının yenilik doğuran dava niteliğinde olduğudur; zira mahkeme kararı ile miras ortaklığı sona ermekte ve miras payları kişisel malvarlıklarına geçmektedir.

Sonuç

TMK m.642, miras hukukunda mirasçıların ortaklık ilişkisini sona erdirmelerine yönelik en önemli araçtır. Mirasçılar, oybirliğiyle anlaşarak serbestçe mirası paylaşabilecekleri gibi, anlaşmazlık halinde sulh hukuk mahkemesi aracılığıyla paylaştırmayı talep edebilirler. Kanun koyucunun bu düzenlemeyle temel amacı, miras ortaklığının geçiciliğini vurgulamak ve mirasçıların miras paylarına en hızlı ve adil şekilde ulaşmasını sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler: TMK m.642, mirasın paylaşılması, paylaşma davası, miras ortaklığı, sulh hukuk mahkemesi.

Kaynakça

Şişko, Deniz (2021). Türk Hukukunda Mirasın Paylaşılması Davası, İstanbul Aydın Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
Çabri, S. (2020). Miras Hukuku Şerhi (TMK m.640-682), İstanbul, Oniki Levha Yayınları.
Avcı, Ö. M. (2014). Mirasın Mahkeme Kararıyla Paylaşılması, İstanbul.
Ayan, M. (2020). Miras Hukuku, Ankara.