Türk Medeni Kanunu Madde 669 ve devamı: Mirasta Denkleştirme

Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 669. maddesi, miras hukuku kapsamında denkleştirme kavramını düzenleyen önemli bir hüküm olup mirasçıların miras paylaşımında eşitlik ilkesine uygun hareket edilmesini sağlamayı amaçlar. Denkleştirme (ivaz) yükümlülüğü, miras bırakanın sağlığında yaptığı bağışların, miras paylarının hesaplanmasında dikkate alınmasını ifade eder. Bu düzenleme, mirasçıların hakkaniyete uygun bir şekilde miras paylaşımına katılmasını temin eder.

Madde Metni

TMK madde 669, denkleştirme yükümlülüğünü şu şekilde ifade eder:

“Yasal mirasçılar, mirasbırakandan miras paylarına mahsuben elde ettikleri
sağlararası karşılıksız kazandırmaları, denkleştirmeyi sağlamak için terekeye geri vermekle
birbirlerine karşı yükümlüdürler.
Mirasbırakanın çeyiz veya kuruluş sermayesi vermek ya da bir malvarlığını devretmek veya
borçtan kurtarmak ve benzerleri gibi karşılık almaksızın altsoyuna yapmış olduğu kazandırmalar,
aksi mirasbırakan tarafından açıkça belirtilmiş olmadıkça, denkleştirmeye tâbidir.”

Bu hüküm, mirasçılar arasındaki eşitliğin sağlanması için miras payına eklenmesi gereken bağışların belirlenmesi gerektiğini ortaya koyar. Ancak miras bırakan, yaptığı bağışların denkleştirmeye tabi tutulmaması yönünde iradesini açıkça ifade edebilir.

Denkleştirme Kapsamı

Denkleştirme, yalnızca kanuni mirasçılar için geçerlidir. Atanmış mirasçılar (vasiyetname ile mirasçı atanmış olanlar) bu yükümlülüğe tabi değildir. Denklemeye tabi olan değerler şu şekilde özetlenebilir:

1. Karşılıksız Kazanımlar:

Miras bırakanın kanuni mirasçılarına sağlığında yaptığı bağışlar, örneğin:

• Mal varlığı devri,

• Para bağışı,

• Borcun ödenmesi.

2. Olağan Bağışlar:

Olağan hediyeler ve sosyal yardımlaşma çerçevesinde yapılan küçük bağışlar (örneğin bayram harçlığı) denkleştirme kapsamına girmez. Ancak bu tür bağışlar olağanüstü bir değerdeyse, denkleştirme yapılabilir.

3. Belirtilmiş İrade:

Miras bırakan, bağış sırasında bu kazanımın denkleştirme dışında tutulacağını açıkça ifade etmişse, bu bağışlar hesaba katılmaz.

Denkleştirmenin Amaç ve İşleyişi

Denkleştirmenin temel amacı, mirasçıların eşit ve adil bir şekilde miras paylaşımına katılmasını sağlamaktır. Bu doğrultuda, denkleştirme şu şekilde işler:

1. Tespiti:

Miras bırakanın yaptığı bağışlar, denkleştirmeye tabi olup olmadıklarına göre sınıflandırılır. Bu süreçte miras bırakanın iradesi, bağışın mahiyeti ve bağışın değeri dikkate alınır.

2. Hesaplama:

Denkleştirmeye tabi tutulan bağışların değeri, mirasın paylaşılacağı dönemdeki piyasa değeri üzerinden hesaplanır.

3. Miras Payından Mahsup:

Denkleştirmeye tabi bağışlar, bağışı alan mirasçının miras payına eklenir. Eğer bağışın değeri miras payını aşarsa, denkleştirme bedelinin bir kısmı diğer mirasçılara iade edilir.

Denkleştirmede Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

1. Miras Bırakanın Açık İradesi:

Miras bırakanın yaptığı bağışların denkleştirme dışında tutulmasını istemesi durumunda, bu irade açık ve anlaşılır bir şekilde belirtilmelidir.

2. Olağan Hediyeler:

Küçük ve olağan hediyeler denkleştirme dışında tutulur. Ancak bu hediyelerin belirgin bir şekilde büyük bir değeri varsa, denkleştirme yapılması gerekebilir.

3. Denkleştirmenin Zamanı:

Denkleştirme işlemi, miras paylaşımı sırasında gerçekleştirilir. Bu süreçte mirasçılar arasındaki denkleştirme talepleri, miras paylarının hesaplanmasını doğrudan etkiler.

4. İspat Yükümlülüğü:

Denkleştirme kapsamında bir bağışın varlığı iddia ediliyorsa, bu bağışın varlığını ve niteliğini ispat etmek iddia sahibinin sorumluluğundadır.

Uygulamadaki Örnekler

Örnek 1:

Miras bırakan, oğluna sağlığında bir ev bağışlamış ve denkleştirme dışında tutulacağını belirtmemiştir. Bu durumda, evin güncel değeri miras payının hesaplanmasında dikkate alınır ve diğer mirasçıların hak kaybı engellenir.

Örnek 2:

Bir anne, kızına düğün sırasında altın hediye etmiş ve bu hediyelerin denkleştirme dışında olduğunu açıkça ifade etmiştir. Bu durumda, hediyeler miras paylaşımında denkleştirmeye tabi tutulmaz.

Sonuç

TMK madde 669, miras hukuku alanında eşitliği ve adaleti sağlamak amacıyla düzenlenmiş bir hükümdür. Denkleştirme, mirasçılar arasında hakkaniyetin tesis edilmesi için önemli bir araçtır. Ancak bu hükmün uygulanması sırasında miras bırakanın iradesi, bağışların niteliği ve mirasçıların hakları dikkatle değerlendirilmelidir. Miras paylaşımının sorunsuz gerçekleşebilmesi için mirasçılar arasında açık bir iletişim ve anlaşma sağlanması önemlidir. Aksi takdirde, hukuki uyuşmazlıkların çözümü için mahkemeye başvurulması gerekebilir.